دیگردوستی موثر، جنبشی برای خیر کثیر بودن - مجله سرگرمی

جملاتی که خواندید را پیتر سینگر، فیلسوف اخلاق معاصر در مقدمه ترجمه فارسی کتابش با عنوان دیگردوستی موثر آورده است. او در رابطه با این جنبش بیان کرده است ایده دیگردوستی مؤثر فرزندی است با والدین بسیار. من هم می توانم خودم را یکی از این والدین بدانم؛ چراکه سال 1972 وقتی که دانشجوی دانشگاه آکسفورد بودم مقاله ای نوشتم به نام قحطی، وفور و اخلاق و در این مقاله استدلال کردم با توجه به رنج فراوانی که هنگام قحطی و مصیبت های دیگر رخ می دهد، اخلاقا موظفیم کسر عظیمی از درآمدمان را به سازمان های کمک دهنده اهداکنیم. چقدر کمک کنیم؟ من آنجا استدلال کردم که هیچ سقفی متصور نیست تا جایی که به مطلوبیت حاشیه ای برسیم، یعنی جایی که اگر بیشتر کمک برسانیم همان قدر خودمان و خانواده مان ضرر می کنیم که دریافت کننده کمک مان منفعت می برد.

اساس دیگردوستی مؤثر ایده ای بسیار ساده است: باید بیشترین کارنیکی را که می توانیم انجام دهیم. پیروی از قواعد معمول مانند دزدی نکردن، خیانت نکردن، آسیب نرساندن، و نکشتن کافی نیست؛ یا کلا کافی نیست یا لااقل برای آنها که زندگی مادی راحتی دارند و می توانند تغذیه و مسکن و پوشاک خود و خانواده شان را فراهم کنند و در نهایت پول و وقت اضافی خواهند داشت کافی نیست. زندگی ای که حداقل های اخلاقی را رعایت می کند مستلزم استفاده از قسمت عظیمی از منابع اضافه برای خلق دنیایی بهتر است. اخلاقی ترین نوع زندگی مستلزم انجام دادن بیشترین نیکی ممکن است.

مصطفی ملکیان، فیلسوف معاصر در مقدمه ای که بر این کتاب نوشته مبانی نظری جنبش را تشریح کرده است. او در بخشی از مقدمه اش آورده جنبش دیگردوستی موثر جنبشی بسیار ارزشمند، برکت خیز و مهم است که می توان گفت با آغاز ربع چهارم قرن بیستم و عمدتا بر اثر مساعی فکری پیتر سینگر، فیلسوف اخلاق و انسان دوست استرالیایی تبار (زاده 1946)، پدیدار شد و خوشبختانه، با کوشش های نظری و مخصوصا عملی بسکمک از نیک خواهان بشریت، در سرتاسر دنیا، در حال توسعه و تعمیق است.

تعریف دیگردوستی موثر

تعریفی از دیگردوستی مؤثر که اکنون تعریف استاندارد شده است. جنبش را این گونه تعریف می کند:فلسفه و جنبشی اجتماعی که شواهد و قوه عاقله را خدمت می گیرد تا چاره اندیشی کند و دریابد بهترین راه ها برای بهبود وضع دنیا کدام اند. این تعریف هیچ چیز درباره اهداف یا اینکه این نوعی از خودگذشتگی است یانه یا هزینه های وارد بر دیگر دوست مؤثر نمی گوید. با توجه به اینکه جنبش کلمه دیگردوستی را به عنوان بخشی از نامش یدک می کشد، این اشاره نکردن به ایثارگونه بودن این کنش ها در تعریف خودش ممکن است کمی عجیب به نظر بیاید. دیگردوستی در تضاد با خودپرستی (تنها خود را درنظرداشتن) است. اما نباید این حقیقت سبب شود که فکر کنیم از خودگذشتگی به معنای چیزی لزوما مغایر با منافع فردی، لازمه دیگردوستی مؤثر است. اگر رساندن بیشترین خیری که می توانید به دیگران برسانید، سبب تعالی خودتان نیز شود این بهترین نتیجه برای همه خواهد بود.

ویژگی های دیگردوستان موثر

شرح زندگی بسکمک از افراد دیگردوست موثر در این کتاب بیان شده و در رابطه با ویژگی های کلی و نحوه زندگی این افراد آمده است که آنها ساده زندگی می کنند و بخش عظیمی از درآمدشان را، اغلب بسیار بیشتر از 10 درصد (که میزان مرسوم است)، به مؤثرترین خیریه ها اهدا می کنند؛ حرفه ای را برمی گزینند که بیشترین درآمد را دارد، نه برای زندگی اعیانی تر بلکه برای رساندن بیشترین خیر ممکن به نیازمندان؛ حضوری یا اینترنتی با دیگران صحبت می کنند تا ایده دیگردوستی مؤثر را به گوش آنها برسانند و بخشی از بدنشان (خون، استخوان یا حتی کلیه شان) را به غریبه ها می دهند.

اهدا کردن خون، مغز استخوان، و سلول بنیادی انواع نسبتا ساده دیگردوستی است. سلول ها به سرعت بازتولید می شوند و می توانند بارها وسیله انجام دیگردوستی مؤثر شوند.

چه چیزی را باید بیشترین خیر شمرد؟

سوالی که ممکن است ذهن ما را درگیر کند این است که بیشترین خیر ممکن چیست؟ دیگر دوستان مؤثر پاسخی واحد به این پرسش نخواهند داد. با این حال، جوابهایی مشترک وجود دارد. آنها بر سر این اجماع دارند که دنیای با رنج کمتر و شادکامی بیشتر (اگر تمام عوامل دیگر را ثابت نگه داریم) مطلوب تر از دنیای با رنج بیشتر و شادکامی کمتر است.

رابطه بین دیگردوستی و شادکامی

در فصل دوستی و شادکامی این کتاب آمده است:مطالعاتی که بر روی ارتباط درآمد و شادکامی یا رفاه اجرا شده نشان می دهد کسانی که سطح درآمد پایینی دارند درآمد بیشتر شادکام ترشان می کند، اما وقتی درآمد در حدی شود که جوابگوی نیازهای اولیه و تامین کننده امنیت مالی حداقلی باشد، افزایش بیشتر درآمد یا اثر بسیار کمتری بر روی شادکامی می گذارد، یا هیچ اثری نمی گذارد. چیزهای دیگر مخصوصاً روابط گرم شخصی، تاثیر بسیار بیشتری بر شادکامی می گذارند. مطالعه ای نشان داد برای فردی با درآمد معادل درآمد میانه جامعه، یافتن یار بر شادکامی تاثیری معادل رشد 767 درصدی درآمد دارد.

گرچه استفاده از درآمد برای خرید وسائل شادکام ترمان نمی کند، ولی استفاده از درآمد برای کمک به دیگران چنین تأثیری دارد. الیزابت دان ، لارا اکنین ، و مایکل نورتون مقداری پول به شرکت کنندگان در یک آزمایش پرداختند. از نیمی آنها خواستند پول را برای خودشان خرج کنند و از نیمی دیگر خواستند آن را به دیگری هدیه دهند یا به خیریه ای ببخشند. در پایان، آنها که پول را برای دیگری خرج کردند بسیار راضی تر از گروهی بودند که پول را برای خودشان خرج کردند. این نتیجه با داده های نظرسنجی گالوپ هم سازگاری دارد. از مردم 136 کشور پرسیده شد: آیا به خیریه ای در یک ماه اخیر پول داده اید؟. همچنین از آنها خواسته شد میزان شادکامی شان را از 1 تا 10 ارزیابی کنند. در 122 کشور از 136 کشور همبستگی مثبتی بین کمک به خیریه در یک ماه اخیر و داشتن سطح بالاتر شادکامی دیده شد. تفاوت در سطح شادکامی گزارش شده میان کسانی که به پرسش درباره کمک به خیریه پاسخ مثبت دادند و آنها که پاسخ منفی دادند معادل تفاوتی است که دو برابر شدن درآمد ایجاد می کند.

البته این نظرسنجی نشان دهنده یک همبستگی است، نه یک رابطه علی؛ به نظر می آید علیت می تواند دو طرفه باشد؛ چراکه مردمی که شادکام ترند تمایل بیشتری به بخشش دارند.این مشاهدات، اکنین، دان، و نورتون را به آن واداشت که ببینند آیا به خاطر آوردن خرج کردن پول برای کمک به دیگری سبب شادکامی می شود و همچنین آیا این افزایش سبب می شود مردم در آینده ای نزدیک پول بیشتری برای کمک به دیگران خرج کنند؟ آنها نشان دادند که رابطه ای معکوس بین این دو وجود دارد. یعنی بخشش باعث ایجاد بازخورد مثبت می شود که خودش به خرج کردن بیشتر برای دیگران و افزایش شادکامی انجامد.

دیگردوستی، خط و مرز دارد؟

وقتی به دنبال انجام بیشترین نیکی باشیم با قضاوت های دشواری درباره انتخاب موثرترین خیریه ها، زمینه های مختلف و وسیع کمک رسانی، افرادی که به آنها کمک خواهیم کرد و ... روبه رو خواهیم شد. همچنین یکی از پرسش های مهم در این زمینه این است که فقط به افراد شهر و کشورخودمان باید کمک کنیم یا در این زمینه در سطح دنیای بیندیشیم؟. وقتی به مخاطبانم در ایالات متحده می گویم باید به فقیرترین انسان های دنیا کمک کنیم، پاسخ رایجی که دریافت می کنم این است که نخست باید فقرای کشور خودمان را کمک دهیم. اما باید در نظر داشت که فقری که در آمریکا وجود دارد بسیار متفاوت با فقر در کشورهای درحال توسعه است. آن قدر این تفاوت جدی و عظیم است که حتی آنهایی که به میزانی از اولویت دهی به هموطنان معتقدند، ممکن است وقتی به این تفاوت آگاهی پیدا می کنند، تجدید نظر کنند و از خود بپرسند که آیا حقیقتا، اخلاقا جایز است زندگی و منافع انسان های بیرون از مرزهای کشورشان را آنقدر نادیده بگیرند که کمک به فقرای کشوری ثروتمند مثل ایالات متحده بر فقیرترین انسانهای فقیرترین کشورهای دنیا اولویت پیدا کند؟

در سال 2012، خط فقری که دولت امریکا برای یک خانواده چهارنفره تعریف کرد 23850 دلار بود. این یعنی درامد 5963 دلار در سال یا 34/16 دلار در روز برای هر نفر. درست است که رقم بالایی نیست، اما بسیار بالاتر از خط فقر شدید بانک دنیای یعنی، 25/1 دلار در روز است. این ارقام مربوط به دلار سال 2005 است که معادل 53/1 دلار در سال 2014 است. این عددها کمینه خرج برای جوابگویی به نیازهای اولیه یک فرد است.

در سطح دنیا بیشتر از یک میلیارد نفر در فقر شدید زندگی می کنند که بنا بر تعریف، همه آنها در کشورهای درحال توسعه هستند. شاید فکر کنید که این آمار گمراه کننده است، چرا که قدرت خرید به ازای مقدار معینی پول در کشورهای فقیر از غنی بالاتر است. اما این نکته در آمار لحاظ شده است. آمار بانک دنیای با توجه به برابری در قدرت خرید است؛ به عبارت دیگر، پول ملی در کشوری که فرد در آن زندگی می کند همان اندازه غذا و دیگر کالاهای ضروری را تأمین می کند که فردی با 53/1 دلار در امریکای سال 2014 می تواند بخرد.

سینگر در این زمینه نتیجه گیری کرده است که اگر دیگر دوستان موثر به فقرای خارج از کشورهای ثروتمند کمک برسانند، کمکشان نیکی بسیار بیشتری را موجب شده است.

دستاوردهای جنبش دیگردوستی موثر

در کتاب دیگردوستی موثر با سازمان هایی که حاصل این جنبش هستند آشنا می شویم؛ مثلا سازمان زندگی ای که می توانی نجات دهی را خود پیتر سینگر راه اندازی کرده و تا زمان انتشار کتاب 19 هزار و 554 نفر از طریق این سازمان تعهد داده اند که بخشی از درآمد ماهیانه شان را به خیریه های موثری ببخشند که این سازمان پیشنهاد داده است یا مثلا سازمان سنجیده ببخش خیریه ها را به شیوه ای دقیق و سخت گیرانه ارزیابی و اهداف خیریه ای را رتبه بندی می کند. سازمان های بخشیدن آنچه می توانیم، 80 هزار ساعت، سنجشگران خیریه های حیوانات و... نیز از دیگر دستاوردهای جنبش دیگردوستی موثر هستند.

دیگردوستی موثر در ایران

علاوه بر مصطفی ملکیان، محمدرضا جلائی پور، پژوهشگر حوزه اجتماعی نیز مقدمه ای بر این کتاب نوشته است. او در رابطه با امور خیریه در ایران بیان کرده در ایران امروز، فرهنگ عمومی خیریه (چه دینی و چه غیردینی) هنوز توجه چندانی به سنجشگری عقلانی برای اولویت بندی اهداف خیر و اینکه در راستا هر خیر به مؤثرترین شکل عمل شود ندارد. بخش عظیمی از کمک های خیریه ایرانیان به خیریه های محلی، خانوادگی و ملی ای بخشیده می شود که نه شفافیت مالی دارند، نه بر حسن هزینه منابعشان نظارت کیفی و مؤثری اعمال می شود و نه برای انتخاب و اولویت بندی اهداف خیر سنجشگری کافی می کنند.

ترویج ایده های دیگردوستی مؤثر در ایران می تواند: اولا، میزان کمک های خیریه ای و نیکوکاری بسکمک از شهروندان را افزایش دهد و ثانیا، به نیکوکاران و خیریه ها کمک کند که در انتخاب اهداف خیر و نحوه کمک مؤثرتر و رساندن بیشترین خیر ممکن به نیازمندان سنجیده تر عمل کنند.

در شرایطی که کاهش آسیب های متراکم اجتماعی و ریشه کنی فقر شدید در ایران از دولت به تنهایی برنمی آید، ترویج فعالیت های خیررسانِ مؤثر در میان شهروندان ایران ضرورت بیشتری دارد.

دولت هم وظیفه دارد از طریق ایجاد پایگاه های اطلاعاتی دقیق، به روز و سهل الوصول و در دسترس عموم قراردادن داده های معتبر مرتبط با فقر، بیماری، آموزش، و آسیب های اجتماعی زمینه مشارکت مؤثر و سنجشگرانه تر خیریه ها، سمنها و شهروندان مسئول را در بهبود زندگی محرومترین ساکنان ایران را فراهم کند. انجام این کار توسط وزارت اوقاف ترکیه تجربه پیروز و الگوی اولیه خوبی برای افزایش مشارکت اجتماعی مؤثر در کاهش فقر شدید است. در ایران هم در این زمینه راه اندازی سایت مشق ما توسط معاونت رفاه وزارت کار برای شناساندن دقیق بچه ها بازمانده از تحصیلات ابتدایی و همکاری با سمن های تخصصی این حوزه برای بازگرداندن آنان به تحصیل گام مثبتی بوده است که امیدوارم با گام های عظیمتر بعدی برای تسهیل فعالیت های دیگردوستانه مؤثر شهروندان و نهادهای مدنی ادامه پیدا کند.

tani-buy.ir: مجله تانی بای: مقالات اقتصادی و کسب و کار

fungroups.ir: گروه سرگرمی: مجله و انجمن سرگرمی