دغدغه ها و چالش های مترجمان در ایران، قانون حق امتیاز، بازار آشفته ترجمه را ساماندهی می نماید - مجله سرگرمی

در ابتدای این نشست، محمدرضا اربابی، رئیس انجمن صنفی مترجمان استان تهران ضمن تبریک روز جهانی مترجم گفت: عظیمداشت مترجم و ترجمه یک وظیفه و امر واجب است و قریب به 10 سال است که فرهنگ عظیمذاشت این روز جا افتاده است. خدا را شاکریم که توانسته ایم از بدو تاسیس انجمن صنفی مترجمان تهران به عنوان اولین عضو خانواده انجمن های صنفی مترجمان در کشور از سال 94 به مناسبت روز جهانی ترجمه، جشن ملی مترجمان را برگزار کنیم و صد افسوس که شیوع این بیماری منحوس کرونا در جهان برگزاری مراسم های مرتبط را غیرممکن کرد و موجب شد تا نتوانیم ششمین جشن ملی مترجمان را نیز در سال 99 برگزار کنیم.

وی اضافه نمود: یکی از مسائلی که باید به آن توجه ویژه ای داشته باشیم، نقش و صندلی مترجم ها در جامعه است؛ بی اغراق باید گفت که اگر مترجمان نباشند، در یک دایره مرزی جغرافیایی و زبانی محصور خواهیم بود و این حصار موجب می گردد تا جهان و فراتر از مرز خودمان را نشناسیم و این مترجمان هستند که مردمان جهان را با فرهنگ و ادبیات دیگر نقاط جهان آشنا می نمایند. ابتدا باید بحث را اینطور شروع کنیم که یک مترجم در شروع راه خود با چه موانع و چالش هایی روبه رو است؟

ترجمه، ابزار تبادل اندیشه جامعه بشری است

در ادامه، زینب یونسی، مترجم زبان و ادبیات روسی بیان نمود: تبادل اندیشه احتیاج طبیعی جامعه بشری است و بدون ترجمه این امر ممکن نیست. اگر بخواهم درباره زبان روسی صحبت کنم، باید گفت برای شناخت ملتی که دستخوش اتفاقات تاریخی عجیب و غریبی در طول تاریخ شده است، صرفا نمی توانیم با خواندن آثار چخوف، داستایوفسکی و ... این کشور همسایه را بشناسیم، بلکه باید از جریانات ادبی این کشور مطلع باشیم و یکی از این راه ها ترجمه ادبیات است.

یونسی درباره موانع و چالش های پیش رو یک مترجم در شروع راه مطرح کرد: اصلی ترین چالش مترجم در شروع راه، انتخاب کتاب است، که آیا اثر منتخب در ایران قابل چاپ است یا نه. مترجمان از همان بحث انتخاب کتاب دچار مسائل جدی هستند که چه کتابی اجازه چاپ می گیرد، چه بخش هایی از کتاب باید حذف گردد و ... . بدون شک هیچ مترجم و نویسنده ای نمی خواهد حتی یک واژه از کتاب حذف گردد، البته محدودیت های جهان شمولی در تمام جهان وجود دارد که البته از سوی مردم پذیرفته شده است.

وی ادامه داد: چالش اصلی مترجم در ترجمه کتاب، لحن و زبان است، اینکه مترجم نزدیک ترین زبان را به کتاب پیدا کند و لحن و سایه روشن کتاب را با ترجمه خود به مخاطب منتقل کند.

چالش جدی حوزه ترجمه، بحث دانستن زبان فارسی مترجمان است

اربابی در ادامه نسبت به شرح این چالش گفت: چالش لحن و زبان، موضوعی است که کمتر به آن توجه می گردد، درحال حاضر با برخی از آثار ترجمه ای در بازار روبرو هستیم که متوجه تغییر سبک و لحن آن نمی شویم و این موضوع نشان می دهد که یا در بحث آموزش ها یا مقدمات مترجم شدن دچار مشکل هستیم و این مسئله مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

وی اضافه نمود: یکی دیگر از چالش های جدی تری که با آن روبرو هستیم، سطح زبان فارسی مترجمان است، آن قدری که در این سال ها بر بحث زبان های خارجی کار کردیم، بر زبان فارسی کار ننموده ایم؛ به گونه ای که می بینیم کم کم زبان فارسی در آثار ترجمه ای تحلیل می رود و زبان فارسی دانی یک مشکل اساسی است که از بحث آموزش نیز نشات می گیرد.

مترجم زبان و ادبیات روسی درباره ترجمه آثار از روسی به فارسی اعلام کرد: اگر بخواهم مقایسه کنم، آشفتگی ای که در ترجمه آثار زبان های دیگر از جمله زبان انگلیسی می بینیم در زبان روسی کمتر است و به شدت دیگر زبان ها، رقابت، عجله و بازاری شدن در ترجمه آثار این زبان ورود ننموده است. البته خوشحالم که در این زمینه شاهد رشد و ارتقاء ترجمه مستقیم آثار از زبان روسی به فارسی هستیم و خواهیم بود؛ البته درحال حاضر نیز آثار ترجمه شده خوبی داریم.

ترجمه در ایران باید به سمت ترجمه مستقیم از آثار پیش برود، نه از زبان واسط

اربابی در ادامه با اشاره به آسیب های بحث ترجمه در ایران گفت: ترجمه از زبان واسط یکی از چالش های ترجمه در ایران است، اگر نگاهی به آثار برجسته کلاسیک در ایران بیاندازیم متوجه خواهیم شد که از زبان واسط ترجمه شده اند و با توجه به اینکه برخی از دانشگاه ها زبان های روسی، اسپانیایی و ... را تدریس می نمایند، پس باید گفت که بحث ترجمه آثار در ایران باید به سمتی برود که دیگر از زبان مستقیم ترجمه گردد، نه زبان واسط.

رئیس انجمن صنفی مترجمان استان تهران همچنین در ادامه درباره آشفتگی بازار ترجمه زبان انگلیسی بیان نمود: به نظر می رسد که هرکسی که زبان انگلیسی می خواند، می تواند مترجم باشد اما در دیگر زبان ها به علت جذابیت کمتر یا حجمه کمتری که از سوی مترجمان نسبت به ترجمه آثار وجود دارد، موجب شده تا تعداد مترجمان محدودتر گردد و با این کار رصد و پایش کارها راحت تر است. بنابراین سوالی که اینجا شکل می گیرد، این است که آیا اساسا رصد و پایش مترجمان کار درستی است و باید فیلتری برای مترجم شدن گذاشته گردد یا خیر؟

یونسی در پاسخ به این سوال بیان نمود: خلاء جدی که با آن روبرو هستیم، نبود قانون حق انتشار در ایران است، اگر قانون و ساز و کار معینی داشته باشیم، بسیاری از این مسائل حل خواهد شد. تا زمانی که قانون درستی در این زمینه نداریم، پس نمی توانیم به افراد دیکته کنیم که از نظر اخلاقی می توانند مترجم بشوند یا خیر. تا زمانی که به صورت شفاف در مقابل جامعه جهانی پاسخگو نباشیم و قانونی نداشته باشیم، شرایط همین شرایط پیش رو است.

گلوگاه حق انتشار، چالش ها و معضلات حوزه ترجمه را سامان دهی می نماید

اربابی با اشاره به یکی دیگر از ضعف ها و چالش های حوزه ترجمه اعلام کرد: قریب به چهار یا پنج هزار نفر در سال فارغ التحصیل رشته دانشگاهی ترجمه و زبان خارجی هستند، حتی اگر در این بخش محدودیت ایجاد کنیم، کسانی که برای مترجم شدن هزینه می نمایند، با فضای محدودی روبرو می شوند و گلوگاه حق انتشار می تواند این بحث را مدیریت کند.

وی ادامه داد: از زمان تاسیس صنف، یکی از دغدغه های جدی، ساماندهی این فضا بوده است که خیلی میدان فراخی دارد و کار کردن در این شرایط سخت است. در بحث کپی ٰرایت نیز باید گفت که این موضوع، یک مفهوم است و آن چیزی هم که مفهوم کپی ٰرایت در جهان در آن می گنجد، کنوانسیون برن است که صرفا مختص حوزه کتاب نیست و شاید یکی از مسائلی هم که موجب مقاومت در بحث پیوستن به کنوانسیون برن است، مسائل حاشیه ای به ویژه در حوزه های غیر کتابی باشد.

قانون حق انتشار، بازار بلبشو ترجمه را از مترجمان بی خود اصلاح می نماید

اربابی اضافه نمود: از سه سال پیش طرحی را به اداره کل کتاب ارائه کردم و معتقدم که با رعایت حق انتشار داخلی می توان یک قدم رو به جلو برداشت و با حق انتشار داخلی هم می توان کار کرد، کار هم آسان است وقتی ناشری حق انتشار اثری را گرفته، ناشر دیگری نتواند این حق را دریافت کند. به نظر می رسد که این گره به دست قابل گشایش است، به هرحال پس از چندین سال فعالیت در این حوزه متوجه شدم که ساده ترین و زودبازه ترین کاری که کمتر حرف و حدیث در آن خواهد بود، کپی ٰرایت است چراکه کار ما را در حوزه نشر حرفه ای تر می نماید.

اصغر نوری، مترجم زبان و ادبیات فرانسه در ادامه درباره عضویت کنوانسیون برن و قانون حق انتشار گفت: عضویت کپی ٰرایت هیچ ضرری ندارد و سراسر خیر است و عظیم ترین خیر آن این است که بازار بلبشو ترجمه از دو جنبه اصلاح می گردد؛ نخست آن که، دیگر با تعداد بالایی از مترجمان بی خود روبرو نیستیم، بازار ترجمه آن قدر خراب شده، که همه می خواهند با کمی تسلط به زبان مبدا و مقصد کتاب ترجمه نمایند و همه ناشران هم می خواهند که کتاب های خارجی منتشر نمایند؛ اما وقتی قانونی کار می کنیم باید هزینه کنیم و امتیاز کتاب را بخریم و این موضوع ضمن ایجاد تعهد بین دو طرف، موجب می گردد تا ناشران بدانند باید چه کتابی انتخاب نمایند و حق رایت آن را بخرند. درحال حاضر چند درصد از ناشران ما کارشناس کتاب دارند و می دانند که دقیقا چه کتابی منتشر می نمایند؟

وی اضافه نمود: حتی 5درصد ناشران حال حاضر ایران این کار را نمی نمایند، یا کتاب های جایزه گرفته را چاپ و منتشر می نمایند و یا منتظر می شوند که یک نویسنده در بازار از لحاظ فروش گل کند، سپس ناشران کتاب های دیگر آن نویسنده یا همان کار را با همان ترجمه یا حتی رونویسی و اسم فیک منتشر نمایند.

مترجم زبان و ادبیات فرانسه مطرح کرد: اصلا چرا باید هر کتابی را ترجمه کنیم، بسیاری از کتاب هایی که در بازار چاپ شده است، اگر ترجمه نمی شد، اتفاق بهتری می افتاد؛ چراکه یکسری انرژی های مادی، معنوی و وقت مردم در آن صرفه جویی می شد. یک زمان هایی هیچ کاری نکردن بهتر از کار بی خود کردن است، چراکه در هیچ کاری نکردن پتانسیل این هست که وقت مترجم برای خودش است و شاید بتواند اثر خوبی را ترجمه کند؛ اما وقتی اسیر کار بی فایده می گردد، پتانسیل کار خوب از مترجم گرفته شده که قطعا حق انتشار می تواند این مسائل را ساماندهی کند.

هر ناشر خارجی با بحث ممیزی در کشور کنار نخواهد آمد

نوری در ادامه شرح داد: سوالی که اینجا به وجود می آید این است که با این همه نفعی که قانون کپی ٰرایت دارد، چرا نمی خواهیم این قانون را بپذیریم. بیش از 70 سال از عمر صنعت ترجمه و چاپ کتاب در ایران می گذرد، پس چرا در این 70 سال نخواستیم این کار را بکنیم. دو عامل در این میان وجود دارد، نخست، اختلاف ارز خارجی با پول ایرانی است و مسئله دوم این است که باید به ناشر خارجی اعلام کنیم که در کشور ما ممیزی وجود دارد. هر ناشر و نویسنده ای با بحث ممیزی در کشور ما کنار نخواهد آمد و مسئله اصلی خودش را نشان می دهد. اتفاقا اگر بخواهیم با قانون کپی ٰرایت کار کنیم باید این مسئله را نیز بیشتر مورد توجه قرار دهیم.

وی ادامه داد: اگر قرار باشد مسئله ممیزی در کشور همچنان ادامه دار باشد، بحث ترجمه کتاب بدون مجوز در فضای اینترنت که شروع هم شده است، گسترش بیشتری پیدا می نماید و راستا چاپ کتاب بدون مجوز تقویت می گردد. با عضویت در قانون حق انتشار مجبوریم کتاب هایی را انتخاب کنیم که یا سانسور نمی شوند یا حداقل سانسور را دارند و بر این اساس بسیاری از انتخاب کتاب ها ریزش پیدا می نماید و در این بحث احتیاج کتابخوان ایرانی برای خواندن بسیاری از کتاب ها افزایش پیدا می نماید.

اربابی در تایید صحبت های نوری بیان نمود: حالا که با بیان دلایل اقتصادی مطرح شده منهای دلایل حاکمیتی نمی توانیم عضو کنوانسیون برن شویم و حق انتشار جهانی و قانونی اعمال کنیم، پس حداقل می توانیم قانون حق انتشار داخلی را رعایت کنیم. در تعجبم که چرا اتحادیه ناشران که قریب به 40 سال از عمر فعالیتش می گذرد، دغدغه حق انتشار را ندارد؟ چراکه این مسئه بیشتر از آن که دغدغه مترجم باشد، باید دغدغه ناشران باشد؛ چراکه نبود حق انتشار به اقتصاد نشر آسیب می زند.

اربابی در ادامه گفت: شاید بهترین و تنها راه ساماندهی شرایط ترجمه به طور خاص چه از نظر کمیت و کیفیت مترجمان، گلوگاه حق انتشار است تا بتوانیم که بر این فضا رصد کنیم.

چرا اتحادیه ناشران و کتاب فروشان دغدغه قانون حق انتشار را ندارند؟/ ناشران کپی کار از نبود قانون حق انتشار در کشور راضی هستند

مترجم زبان و ادبیات فرانسه هم با اشاره به وجود یک شرایط غیر حرفه ای در بخش قابل توجهی از بازار نشر ایران گفت: در شرایط فعلی اگر قانون حق انتشار رعایت گردد، خیلی از ناشران ایران ضرر می نمایند. در حال حاضر خیلی از ناشران ما کپی کاری می نمایند و چرخ شان به همین وسیله می چرخد.

وی اضافه نمود: من ناشرانی را سراغ دارم که بیش از صد عنوان کتاب کپی شده دارند یعنی هیچ کدام از این صد عنوان برای اولین بار در این انتشارات منتشر نشده است و در سال های دور یا حتی نزدیک، ترجمه دیگری دارند. کسانی این کتاب ها را آنالیز نموده اند و دیده اند که ترجمه دوم هم، همان ترجمه اول است. طبیعتا اگر قانون حق انتشار برقرار گردد، چنین ناشرانی نمی توانند به کارشان ادامه دهند و فضای بدون حق انتشار برای آن ها سود بیشتری دارد.

نوری با اشاره به همین موضوع یکی از دلایل معطل ماندن قانون حق انتشار کتاب در ایران را منفعت نداشتن آن برای بخش قابل توجهی از ناشران کشور دانست و گفت: مطمئنم اگر این قانون برای بسیاری از ناشران سود داشت، خودشان دنبال آن را می گرفتند و به نتیجه می رساندند. البته این قانون برای ناشران خوب، منفعت دارد؛ ولی آن ناشران خوبی که چنین قانونی برایشان منفعت دارد، ده مورد هم نیستند. نوری در ادامه به کسانی اشاره نمود که بدون احتیاج اقتصادی و صرفاً برای کسب شهرت و کسب اعتبار، وارد جهانی تالیف و ترجمه کتاب شده اند و این مورد را غیر از شعر و داستان، مربوط به ترجمه هم دانست.

سپس موضوع سلیقه ای بودن ممیزی در ایران به عنوان یکی دیگر از معضلاتی که مترجمان کشور با آن روبرو هستند، اشاره شد و محمدرضا اربابی در این زمینه گفت: یکی از مترجمان به من گفت که روی یک کتاب هشت ماه وقت گذاشته و به عبارتی هشت ماه از عمرش را صرف آن نموده؛ اما این کتاب لغو مجوز شده است، در حالی که دو ماه بعد همان کتاب توسط مترجمی دیگر مجوز گرفت و چاپ شد.

اصغر نوری هم در تایید صحبت محمدرضا اربابی به عبارتی اشاره نمود که در یکی از ترجمه هایش 17 بار تکرار شده بود اما از او خواسته شد که تنها در سه مورد آن عبارت را حذف کند. نوری در ادامه اضافه نمود: یکسری مسائل شرعی و عرفی در ایران هستند که همه می دانیم حتی اگر ارشاد هم به آن ها مجوز بدهد، با فرهنگ این کشور همخوانی ندارند و انتشارشان به پایان نمی رسد. مثلاً حیای ایرانی تا حدی اجازه می دهد که به برخی مسائل پرداخته گردد و بیش از آن را نمی پذیرد. این ها مسائلی پذیرفته شده هستند؛ اما مابقی قضیه، چارچوب معین و یک دفترچه که تمام قوانین در آن نوشته شده باشد ندارد.

ترجمه هنر است یا نه؟

اصغر نوری در پاسخ به پرسش محمدرضا اربابی مبنی بر اینکه آیا ترجمه هنر است یا نه گفت: اگر بپذیرید که فقط بتهوون هنرمند است نه نوازنده هایی که سمفونی او را اجرا می نمایند، طبق این تعریف ترجمه هم هنر نیست. ولی اگر به این نکته دقت کنید که هیچ دو نوازنده ای در جهان این ملودی را عین هم نمی نوازند و صرفاً در کلیات یکسان هستند، نظر دیگری خواهید داشت. اگر هنر را فقط آفریدن مطلق بدانیم، ترجمه دیگر هنر نیست؛ ولی اگر ترجمه را چنین فرض کنیم که یک اثری در یک زبان دیگر باز آفریده شده، آنگاه آن را هنر به حساب خواهیم آورد. هیچ دو مترجمی یک متن را عین هم ترجمه نمی نمایند و هرچند معنای هر دو متن یکی باشد، فرم کارها فرق می نماید.

زینب یونسی نیز در پاسخ به این سوال که آیا ترجمه هنر است یانه، به شرحی کوتاه اکتفا کرد و گفت: هر گاه توانستید یک قطعه شعر را به گوگل ترنسلیت بدهید و همان چیزی را به شما تحویل داد که یک مترجم می دهد، آنگاه می توانید بگویید که ترجمه هنر نیست.

پس از آن محمدرضا اربابی در تکمیل صحبت های اصغر نوری و زینب یونسی گفت: غیر از آنچه که گفته شد و به لحاظ فنی اثبات می کرد که ترجمه هنر است، این امر از لحاظ قانونی هم ثابت شده است. در دستورالعمل های صندوق اعتباری هنر، مترجمان به عنوان صاحب اثر شناخته می شوند و به آن ها تسهیلات و امکانات داده می گردد؛ یعنی مترجم به عنوان پدیدآورنده در قانون به رسمیت شناخته می گردد.

سپس اصغر نوری به عنوان صحبت های پایانی خود بر لزوم ایجاد همدلی بین مترجمان به عنوان یکی از وظایف این صنف تاکید نمود و گفت: اگرچه صنف وظیفه پیگیری مسائل حقوقی اعضای خود را دارد، اما اگر بتوانیم همدیگر را به عنوان همکار ببینیم و به اینکه چه نوع تعاملی باید با هم داشته باشیم پی ببریم، به اخلاق حرفه ای دست پیدا خواهیم کرد. شاید نتوانیم حق انتشار و مسائل دیگر را به این زودی ها حل کنیم، اما می توانیم به اخلاق حرفه ای دست پیدا کنیم.

dorezamin.com: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور ارزان، تور لحظه آخری، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه